Zaliczka
Jest mniej sformalizowaną formą, która nie ma zapisów w Kodeksie Cywilnym. W umowie powinna być określona z nazwy, w innym przypadku taka wpłata jest traktowana jako zadatek.
Jeżeli umowa zostanie zrealizowana, zalicza się ją w poczet należności za sprzedaż lub usługę. W przypadku, gdy strony nie dotrzymają postanowień umowy, zaliczka zostaje zwrócona. Dzieje się tak również wtedy, gdy z przyczyn od nich niezależnych umowa nie dochodzi do skutku.
Przy zwrocie zaliczki, usługodawca bądź sprzedawca ma prawo do odliczenia kosztów, które poniósł przy realizacji umowy. Zaliczkę można zatem traktować jako formę rezerwacji towaru lub usługi, bowiem żadna ze stron nie ponosi konsekwencji finansowych w razie braku realizacji umowy.
Zadatek
Jest wprost uregulowany w przepisach Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z nimi ma on formę pieniężną lub rzeczową, wręczaną usługodawcy przy zawieraniu umowy. Po jej realizacji, tak jak w przypadku zaliczki, zostaje on zaliczony w poczet należności całkowitej za transakcję.
Inaczej rzecz się ma, gdy umowa nie dochodzi do skutku. Jeżeli dzieje się tak z winy klienta, zadatek przepada na rzecz usługodawcy. Jeżeli winnym jest sprzedający, zwraca on zadatek klientowi w podwójnej wysokości. W przypadku rozwiązania umowy z przyczyn niezależnych od obu stron, zadatek jest zwracany w takiej wysokości, w jakiej został wpłacony.
Zadatek zabezpiecza obie strony umowy przed pochopnym jej zerwaniem, bowiem zarówno dla jednej, jak i drugiej strony rodzi to konsekwencje finansowe.
Skutki podatkowe zaliczki i zadatku
Do momentu realizacji umowy zarówno zaliczka, jak i zadatek nie stanowią przychodu. Księguje się je dopiero na podstawie faktury końcowej. Natomiast na gruncie podatku VAT, obowiązek podatkowy powstaje w momencie otrzymania części należności (przedpłaty, raty, zaliczki lub zadatku). Z otrzymanej kwoty brutto na fakturze dokumentującej zaliczkę lub zadatek należy rozliczyć podatek VAT. Po zrealizowaniu umowy wystawiana jest faktura końcowa, na której wykazujemy kwotę zaliczki i numer faktury zaliczkowej, a kwotę podatku pomniejszamy o ten wykazany w fakturze zaliczkowej.
Jeżeli umowa nie dochodzi do skutku, zwrot zaliczki lub zadatku dokumentujemy fakturą korygującą do wcześniejszej faktury zaliczkowej. W sytuacji, gdy zgodnie z umową zaliczka lub zadatek nie zostają zwrócone, wartość netto z faktury zaliczkowej będzie stanowiła przychód po stronie sprzedawcy na dzień rozwiązania umowy.
W każdym przypadku, kiedy umowa nie dochodzi do skutku, należy wystawić fakturę korygującą. Zaliczka lub zadatek przestaną pełnić wówczas funkcję przedpłaty, a staną się formą odszkodowania, które nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Należy wówczas skorygować rozliczony podatek.