Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje o nieprawidłowościach zachodzących w organizacji, w której pracuje lub z którą jest związany. Te nieprawidłowości mogą mieć charakter prawny, etyczny lub stanowić zagrożenie dla zdrowia, bezpieczeństwa lub środowiska. Najczęściej sygnalistą jest pracownik, ale może nim być także były pracownik, kandydat do pracy, partner biznesowy, współpracownik, podwykonawca, urzędnik, klient oraz konsultant.
WARTO WIEDZIEĆ: Oficjalną definicję „sygnalisty” można znaleźć w uregulowaniach unijnych oraz w Ustawie o ochronie sygnalistów. W dyrektywie unijnej „whistleblowing” sygnalistą określa się ,,osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą”.
PODSTAWA PRAWNA (https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-UE/dyrektywa-2019-1937-w-sprawie-ochrony-osob-zglaszajacych-naruszenia-prawa-69247962)
Na czym polega praca sygnalisty?
Sygnalista może zgłosić naruszenie prawa Unii Europejskiej, a także przekroczenie przepisów krajowych. Naruszeniem prawa, które może być przedmiotem zgłoszenia dokonanego przez sygnalistę, jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące m.in. korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Inne nieprawidłowości mogą dotyczyć m.in.:
- Bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami.
- Bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt.
- Zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych.
- Interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej,
- Rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych,
- Konstytucyjnych wolności i praw człowieka oraz obywatela.
Jakie są prawa i obowiązki sygnalisty?
Sygnalista, aby został objęty ochroną, musi spełnić pewne obowiązki, m.in. w momencie dokonywania zgłoszenia musi posiadać uzasadnione podstawy o prawdziwości przedmiotu zgłoszenia. Sygnalista musi także dokonać zgłoszenia we właściwy sposób, zgodnie z funkcjonującymi regulacjami prawnymi. Nie może kłamać i wymyślać niemających pokrycia w rzeczywistości faktów na temat naruszeń oraz dokonywać zgłoszenia w sposób inny niż przewidziany przepisami.
Zgodnie z dyrektywą o ochronie sygnalistów, sygnalista powinien zgłosić zauważone naruszenie przepisów w sposób bezpieczny, a więc poprzez skutecznie przygotowany do tego kanał. Może w tym celu dokonać zgłoszenia wewnętrznego (w firmie, w której pracuje), zewnętrznego (do organów ścigania) oraz tzw. ujawnienia publicznego (za pośrednictwem mediów).
W momencie dokonania prawidłowego zgłoszenia sygnalista zostaje objęty ochroną, a jego tożsamość nie może zostać ujawniona żadnej osobie, która nie jest upoważniona do przyjmowania zgłoszeń lub podejmowania w związku z nimi działań następczych.
Ustawa o ochronie sygnalistów – co się zmienia dla sygnalisty i pracodawcy?
Zgodnie z dyrektywą unijną „whistleblowing” oraz polskimi przepisami, każda firma zatrudniająca min. 50 pracowników powinna mieć określone mechanizmy i procedury, umożliwiające potencjalnemu sygnaliście swobodne działanie i zgłaszanie nieprawidłowości. Wyjątkiem są jednak firmy działające w obszarach takich, jak usługi finansowe, zapobieganie praniu pieniędzy, finansowanie terroryzmu, bezpieczeństwo transportu oraz ochrona środowiska – te muszą posiadać takie procedury niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników, zgodnie z wymogami prawa Unii Europejskiej.
Ustawa o ochronie sygnalistów w Polsce wchodzi w życie 25 września 2024 r., jednak obowiązek wdrożenia procedury dla sygnalistów ostatecznie zacznie obowiązywać 1 stycznia 2025 roku. ,,Zamieszanie” w kwestii terminów wynika z braku odpowiednich przepisów przejściowych, co oznacza, że termin wdrożenia zależy od stanu zatrudnienia na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku.
Zgodnie z zapisami nowej ustawy, sygnalista będzie podlegał ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego pod warunkiem, że udzielone przez niego informacje są prawdziwe. Inną ważną kwestią jest to, że wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań. Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, będzie miał prawo do odszkodowania.