W Polsce system urlopów rodzicielskich został uregulowany przez prawo pracy. Obecnie zarówno matka, jak i ojciec mają prawo do urlopu macierzyńskiego lub ojcowskiego. Pomaga to zrównoważyć obowiązki rodzicielskie między obojgiem rodziców, co prowadzi z kolei do bardziej partnerskiego podejścia do wychowania dzieci. Obowiązujący od 26 kwietnia 2023 roku pakiet zmian w Kodeksie Pracy dotyczący pracowników korzystających z urlopów rodzicielskich obejmuje kilka kwestii, które warto uporządkować. Z naszego artykułu dowiesz się:

• Jaki jest wymiar urlopu rodzicielskiego?
• Czy urlop rodzicielski można łączyć z wykonywaniem pracy?
• Do kiedy ojciec dziecka może wykorzystać i ile wynosi urlop ojcowski?
• Jak zmieniły się przepisy dotyczące zasiłku macierzyńskiego i chorobowego?
• Jakie prawa i ochronę pracownikom w trakcie urlopów związanych z rodzicielstwem zapewniają nowe przepisy Kodeksu Pracy?
• Czym jest i komu przysługuje urlop opiekuńczy?

Wymiar urlopu rodzicielskiego

Od 2023 roku urlop rodzicielski został wydłużony o 9 tygodni i wynosi teraz:

• 41 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka
• 43 tygodnie przy porodzie mnogim.

Urlop rodzicielski na dzieci niepełnosprawne i nieuleczalnie chore został wydłużony do 65 tygodni w przypadku jednego dziecka i 67 tygodni w przypadku większej liczby dzieci.

Co istotne 9 z tych 41 tygodni przysługuje „na wyłączność” drugiemu z rodziców. W tej części urlop rodzicielski jest nieprzenoszalny na drugiego z rodziców. Oznacza to, że jeżeli jeden z rodziców nie skorzysta z urlopu w tej części, to urlop ten po prostu przepada. Urlop można również wykorzystać w przypadku przysposobienia dziecka w wieku do 7. roku życia.  

Zgodnie z Kodeksem Pracy, po zakończeniu urlopu rodzicielskiego pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu.

Urlop rodzicielski a praca

Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy jest możliwe! Przepisy prawne umożliwiają elastyczność w wykorzystywaniu urlopów rodzicielskich, co na równoczesne spełnianie obowiązków rodzicielskich i zawodowych. Wymaga to jednak współpracy między Tobą a pracodawcą.

Po pierwsze warto pamiętać o tym, że urlop rodzicielski może być udzielany jednorazowo, ale też w częściach (maksymalnie pięciu) i nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Nie jest to jednak stricte łączenie, co przeplatanie okresów pracy z okresem urlopu rodzicielskiego.

Możliwe jest jednak podjęcie pracy u pracodawcy udzielającego urlopu rodzicielskiego. Odbywa się to na wniosek pracownika. Zgodnie z Kodeksem Pracy, możesz łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Praca w trakcie urlopu rodzicielskiego powoduje wydłużenie okresu do skorzystania z urlopu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, jednak nie dłużej niż zostało to zapisane w Kodeksie Pracy.

Trzeba zaznaczyć, że możliwość łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą zawodową może być zależna od umowy między pracownikiem a pracodawcą oraz od rodzaju pracy wykonywanej przez pracownika. Niektóre zawody lub branże mogą wymagać pełnego zaangażowania i nie będą sprzyjać równoczesnemu wykonywaniu pracy i opieki nad dzieckiem.

Przepisy mówią, że pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Jeżeli pracodawca odmówi (do czego ma prawo!), to będzie musiał udzielić odpowiedzi w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wniosku. Odpowiedź przekaże Ci w formie papierowej lub elektronicznej.

Zmiany w urlopie ojcowskim

Każdy ojciec ma prawo do skorzystania z urlopu ojcowskiego, który wynosi 2 tygodnie. Ten wymiar po nowelizacji nie uległ zmianie, jednak skrócony został okres, w którym może być wykorzystany urlop ojcowski. Teraz wynosi on 12, a nie jak dotąd 24 miesiące od dnia urodzenia dziecka Urlop może być wykorzystany jednorazowo lub w dwóch częściach.

Za czas urlopu ojcowskiego przysługuje wynagrodzenie w postaci zasiłku macierzyńskiego z ZUS w wysokości 100% wymiaru zasiłku (podstawą jest średnia wynagrodzeń ojca z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych).

 
Zasiłek macierzyński

W związku z nowelizacją Kodeksu Pracy, od 26 kwietnia zmieniły się przepisy dotyczące zasiłku macierzyńskiego i chorobowego. Zasiłek macierzyński to świadczenie pieniężne wypłacane przez ZUS, które przysługuje ubezpieczonej matce dziecka, a także ojcu dziecka z prawem do urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. A ponieważ na mocy zmian w Kodeksie Pracy wydłużył się okres urlopu, dłuższy jest też czas, przez który przysługuje zasiłek.

Po zmianach rodzice mogą się dzielić wymiarem zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego (odpowiednio np. 32, 34 tygodnie) na dotychczasowych zasadach. Pozostałe 9 tygodni urlopu może wykorzystać tylko jedno z ubezpieczonych rodziców.

Wprowadzona została możliwość zawnioskowania o stałą wysokość zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Wniosek taki należy złożyć do 21 dni po porodzie – w pełnym wymiarze (32 lub 34 tygodnie) i będzie on wówczas wynosił 81,5% podstawy wymiaru zasiłku. Wysokość zasiłku za okres 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla drugiego z rodziców wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Jeśli nie wykorzystasz ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka (na podstawie długiego wniosku), przysługuje Ci jednorazowe wyrównanie zasiłku do 100% podstawy wymiaru zasiłku. Jednorazowe wyrównanie wypłacane jest na wniosek.

Prawa i ochrona pracownika w trakcie urlopów związanych z rodzicielstwem

W znowelizowanym Kodeksie Pracy wprowadzone zostały dodatkowe zapisy chroniące pracowników przebywających na urlopach związanych z rodzicielstwem. Dzięki nim w okresie ciąży, w okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego ‒ do dnia zakończenia tego urlopu, pracodawca nie może:

• prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z pracownikiem,
• wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, a zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę.

Urlop opiekuńczy

To nowość w polskim systemie prawnym. Wprowadzony urlop opiekuńczy ma umożliwić sprawowanie osobistej opieki nad członkiem rodziny lub osobą z tego samego gospodarstwa domowego.

1. Za członka rodziny uważa się: syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. W przypadku osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym należy podać adres zamieszkania.
2. Wymiar urlopu to 5 dni w roku kalendarzowym, pracownik może go wykorzystać w całości lub częściach. Co istotne, urlop ten jest bezpłatny co oznacza, że za jego czas nie przysługuje wynagrodzenie za pracę.

Wprowadzone rozwiązanie jest niejako uzupełnieniem tego, co funkcjonowało do tej pory – tzw. 2 dni opieki na „zdrowe dziecko”. W dalszym ciągu pracownik wychowujący co najmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat może korzystać ze zwolnienia od pracy w wymiarze 16 godzin lub 2 dni w danym roku kalendarzowym, ten przepis się nie zmienił. Urlop ten jest płatny, za ten okres pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę.